Artikel 18. Recht op juridische bijstand

Artikel 18 Grondwet ziet op het recht op (gefinancierde) rechtsbijstand, dat zowel een klassiek als een sociaal grondrecht is. Artikel 18 Grondwet kan worden gekenmerkt als een klassiek grondrecht omdat het waarborgt dat iedereen in een geschil voor de rechter of met de overheid zich kan laten bijstaan als men onvoldoende kennis en vaardigheden heeft om zichzelf te verdedigen. Deze klassieke component ziet dus op het recht om je te laten bijstaan, wat in de meeste gevallen niet geweigerd kan worden. Artikel 18 Grondwet kwalificeert als een sociaal grondrecht omdat de Grondwet aan de formele wetgever de opdracht geeft om een regeling voor gesubsidieerde rechtsbijstand op te stellen. Het sociale zit er dus in dat rechtzoekenden een overheidsbijdrage ontvangen als zij de rechtsbijstand niet zelf kunnen betalen. Door het recht op (gesubsidieerde) rechtsbijstand wordt de toegang tot de rechter zoals vastgelegd in artikel 17 Grondwet (mede) gewaarborgd. Het recht op (gefinancierde) rechtsbijstand kent een lange en stormachtige geschiedenis, waarin steeds weer een afweging moet worden gemaakt tussen de (oplopende) kosten van gefinancierde rechtsbijstand en de betaalbaarheid van het systeem enerzijds en het belang van (effectieve) toegang tot de rechter anderzijds. Deze geschiedschrijving stopt niet met deze bijdrage nu er ook sinds 2018 nieuwe maatregelen worden voorgesteld en ingevoerd om het systeem van rechtsbijstand te herzien. Op dit moment lopen er meer dan dertig pilots die het systeem moeten verbeteren.
In dit commentaar zal artikel 18 Grondwet in een breder perspectief worden geplaatst. Niet alleen geld is een belangrijke voorwaarde voor toegang tot de rechter; ook kennis en vaardigheden en een sociaal netwerk zijn essentieel, en niet iedereen heeft deze middelen in voldoende mate tot zijn of haar beschikking. Om deze reden dient het debat over toegang tot de rechter breder te worden getrokken dan enkel de financiële kant van rechtsbijstand.