Over de dubbeltjes in het recht

Procedures die ten doel hebben om zaken buiten een rechter om af te doen, worden al sinds ongeveer een eeuw ingericht. De verschuiving die zich, vooral het afgelopen anderhalve decennium, voordoet naar procedures buiten een rechter om hebben belangrijk gevolgen voor kwesties als: de verhouding tussen de staatsmachten, de waarheidsvinding, de rechten van de verdachte, de zwaarte van de toetsing door een rechterlijke autoriteit, en de openbaarheid. Twee recente publicaties vatten het bestaande onderzoek naar deze verschuiving samen, presenteren empirisch onderzoek en werpen nieuw licht op dit soort procedures; een Nederlands en een internationaal onderzoek. Bovendien kwam een nieuw rapport van de procureur-generaal bij de Hoge Raad uit over de naleving van de wet door het Openbaar Ministerie bij het uitvaardigen van strafbeschikkingen. Er is relatief weinig overlap tussen de twee Nederlandse onderzoeken: de P-G HR gaat, onder meer, niet in op de principiële punten van de strafbeschikking en op de gang van zaken bij het instellen van verzet, terwijl Schoutsen et al. dat wel doen. Bij elkaar geven de drie onderzoeken een omvattend en soms onthullend beeld van de afdoeningen zonder of met weinig inbreng van een rechter, in Nederland en in andere landen. Dat maakt dat de publicaties van groot belang zijn voor een duiding van de huidige ontwikkelingen. Hoe moeten die ontwikkelingen in binnen- en buitenland worden begrepen, welke consequenties hebben ze en zijn ze wenselijk?

Dit artikel geeft eerst een feitenoverzicht gebaseerd op deze drie publicaties: welke vormen krijgen de verschillende soorten afdoeningen buiten de rechter/zitting om in verschillende landen? Hoe worden ze toegepast? Wordt beroep of verzet ingesteld? Wat gebeurt er daarna? Toetst een onafhankelijke rechter ze? Accordeert deze de afspraken/afdoeningen, spreekt hij vrij, geeft hij een hogere of lagere straf?