Nieuwe bestuurscultuur begint bij herijking van het sociaal contract

Er wordt veel gesproken over het belang van een 'nieuwe bestuurscultuur' met meer 'openheid' en 'verbinding met de samenleving'. De menselijke maat lijkt ergens verloren te zijn gegaan, concludeerde de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties van de Tweede Kamer. Ondanks vaak goede bedoelingen zijn de uitvoerbaarheid en effectiviteit van beleid knelpunten. Dat leidt tot boosheid, wantrouwen en negatief sentiment. We moeten de vraag beantwoorden wat de onderliggende oorzaken hiervan zijn. Het debat over een nieuwe bestuurscultuur moet een spade dieper gevoerd worden dan concluderen dat politici beter met elkaar om moeten gaan of naar de uitvoering moeten luisteren. Het gaat ook verder dan de zoveelste uitvoeringstoets op beleid die meer SMART gemaakt moet worden. Of op te roepen tot meer ruimte voor professionals en burgers. Het is fundamenteler. Het handelen van overheidsinstanties heeft impact op het Ieven van mensen. We zien ontevredenheid over beleidsuitkomsten bij een vaak onduidelijke rolverdeling tussen overheid en burgers. Dat raakt ons sociaal contract, dat is het geheel aan geschreven en ongeschreven regels die een samenleving ordenen, verankerd in onder meer mensenrechten en grondrechten. In de systemen van de democratische rechtsstaat en verzorgingsstaat leidt dat tot rechten, plichten en consensus over de wederzijdse verwachtingen van burgers en overheden. Met basisnormen van rechtvaardigheid, representatie en fatsoen. Het functioneren van de overheid is zowel een voorwaarde voor vertrouwen in het sociaal contract als een uiting van de waarden waarop dat stoelt, zoals rechtvaardigheid en representatie. Maar ook het omgekeerde geldt: als de overheid niet goed functioneert worden die waarden aangetast, en daarmee de basis van het sociaal contract. In deze toespraak wordt besproken hoe dat ervoor staat.