Toevoegingen

Toevoegingen: het stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand

Een van de voorwaarden voor een goed functionerende rechtsstaat is dat burgers met een juridisch probleem toegang hebben tot betaalbare rechtsbijstand van goede kwaliteit. Om te voorkomen dat iemand met een juridisch probleem vanwege de kosten moet afzien van het inschakelen van rechtsbijstand voorziet de Wet op de rechtsbijstand (hierna: de Wrb) in een subsidiestelsel.

Op grond van deze wet krijgen rechtzoekenden met een inkomen onder een bepaalde grens en personen die ambtshalve een toevoeging krijgen, zoals verdachten die in bewaring zijn gesteld, gesubsidieerde rechtsbijstand. In Nederland is de Raad voor Rechtsbijstand verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wrb. De Raad krijgt zijn budget van en is verantwoording verschuldigd aan het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Van aanvraag tot vaststelling van een toevoeging

Een rechtzoekende kan via de nulde- en/of eerstelijn in contact komen met een advocaat, of direct contact zoeken met een advocaat. Als een advocaat gesubsidieerde rechtsbijstand verleent, dan vraagt hij bij de Raad voor Rechtsbijstand een toevoeging aan. Dit gebeurt met een verklaring op grond waarvan een rechtzoekende – dit kan een natuurlijk persoon zijn of een rechtspersoon* – aanspraak kan maken op gesubsidieerde rechtsbijstand.

*Art. 36 Wrb: indien van de rechtspersoon redelijkerwijze niet verwacht kan worden dat deze de kosten van rechtsbijstand uit eigen vermogen of inkomsten betaalt.

Typen toevoegingen: regulier, mediation, licht advies

Toevoegingen zijn in drie types in te delen: reguliere toevoegingen, lichte adviestoevoegingen en mediationtoevoegingen. Het merendeel van de afgegeven toevoegingen bestaat uit reguliere toevoegingen.

Reguliere toevoegingen

Er zijn reguliere toevoegingen* waarvoor op basis van wet- en regelgeving geen eigen bijdrage verschuldigd is en toevoegingen waarvoor dat wel het geval is. In onderstaande figuur is dit inzichtelijk gemaakt.

*Van het aantal reguliere toevoegingen over de verschillende rechtsgebieden zoals gehanteerd in de Rechtspraak beslaat de categorie civielrechtelijke toevoegingen bijna de helft van alle toevoegingen; strafrecht en bestuursrecht (inclusief asieltoevoegingen) elk ruim een kwart.

Lichte adviestoevoeging (lat)

Naast de reguliere toevoeging kent het stelsel ook de lichte adviestoevoeging. Hierbij gaat het om zaken die relatief eenvoudig van aard zijn, maar niet zó eenvoudig dat ze binnen de context van de spreekuurvoorziening van het Juridisch Loket kunnen worden afgehandeld, bijvoorbeeld als er namens de klant een brief moet worden opgesteld.

Mediationtoevoeging

Rechtzoekenden kunnen niet alleen voor rechtsbijstand en advies maar ook voor mediation een toevoeging aanvragen. Hierbij gelden dezelfde wettelijke regelingen die hierboven beschreven zijn voor wat betreft inkomens- en vermogensgrenzen, nihilstellingen en resultaatsbeoordeling als bij reguliere toevoegingen. Mediation houdt inschakeling van een onafhankelijke bemiddelingsdeskundige in die partijen helpt bij het oplossen van hun conflict.

Toevoegingen: afwijzing of afgegeven

Niet alle aangevraagde toevoegingen worden ook daadwerkelijk afgegeven. De Raad kent verschillende gronden op basis waarvan een aanvraag kan worden afgewezen.

Een afwijzing kan plaatsvinden op financiële gronden, in welk geval een rechtzoekende geen recht heeft op gesubsidieerde rechtsbijstand vanwege de hoogte van zijn inkomen en/of vermogen.

Ook op inhoudelijke gronden kan tot een afwijzing worden besloten, namelijk als het (financiële) belang van de zaak niet zwaarwegend genoeg is om een toevoegingsaanvraag te honoreren. Daarnaast kan een (inhoudelijke) afwijzing ‘op bereik’ plaatsvinden. Dit betekent dat de aanvraag betrekking heeft op activiteiten die kunnen vallen onder een eerder afgegeven toevoeging.

Aangevraagde toevoegingen die niet worden afgewezen worden afgegeven voor gesubsidieerde rechtsbijstand.

Toevoegingen: peiljaarverlegging

Om te kunnen toetsen of een rechtzoekende al dan niet voor een toevoeging in aanmerking komt, kijkt de Raad naar het inkomen en vermogen dat deze persoon had twee jaar vóór de aanvraag (aangeduid als het peiljaar**, ofwel t-2).

**Dit heeft als reden dat de Belastingdienst, die deze inkomens- en vermogenscontrole uitvoert, deze gegevens compleet heeft tot twee jaar voor de aanvraag.

Peiljaarverlegging

Indien een persoon op basis van zijn inkomen en vermogen in het peiljaar niet, maar op basis van zijn huidige inkomen en vermogen wél in aanmerking komt voor een toevoeging, dan kan hij een peiljaarverlegging aanvragen. Dat geldt ook als vanwege verlaging van het inkomen de eigen bijdrage bij peiljaarverlegging lager uitvalt. Het huidige inkomen moet dan wel ten minste 15% lager zijn dan het inkomen in het peiljaar en/of het vermogen moet zijn gedaald tot onder de grens van het heffingsvrije vermogen.

Eigen bijdrage

Als er sprake is van een toevoeging worden de kosten voor de rechtsbijstand deels betaald door de Raad en deels door de rechtzoekende middels een eigen bijdrage. De rechtzoekende betaalt de eigen bijdrage aan de advocaat. De eigen bijdrage is inkomensafhankelijk en bedoeld als prijsprikkel om rechtzoekenden te motiveren een afgewogen keuze te maken of het juridische probleem serieus genoeg is om er rechtsbijstand voor in te schakelen.

Kwijtschelding eigen bijdrage

Toevoegingen waarvoor geen eigen bijdrage verschuldigd is, betreffen enerzijds toevoegingen die op last van de rechter worden afgegeven (de zogenaamde ‘ambtshalve toevoegingen’) en toevoegingen van asielzoekers. Anderzijds betreft het toevoegingen waarbij volgens overige wet- en regelgeving vrijstelling van het betalen van een eigen bijdrage geldt. De eigen bijdrage voor deze toevoegingen stelt de Raad op nihil (art. 6 Besluit eigen bijdrage rechtsbijstand (Bebr)) wanneer sprake is van een verdachte bij beroep op noodweer(-exces), vrijheidsontneming (gedetineerden, gedwongen opname in psychiatrische inrichting of vreemdelingenbewaring), een kort geding Bopz, een ambtshalve toevoeging voor een echtscheiding of wanneer het gaat om een minderjarige met een bijzondere curator. Ook slachtoffers van een gewelds- of zedenmisdrijf of een benadeelde partij in een strafproces hoeven geen eigen bijdrage te betalen op basis van art. 44 lid 4 Wrb. Wat de toevoegingsgebruiker daadwerkelijk betaalt, is bij de Raad niet bekend, omdat dit iets is dat zich afspeelt tussen de toevoegingsgebruiker en de rechtsbijstandverlener.

Diagnose & Triage: korting op eigen bijdrage

Sinds de invoering van de maatregel ‘diagnose en triage’ per 1 juli 2011 krijgt de rechtzoekende bij afgifte van de toevoeging een korting op de te betalen eigen bijdrage. Dit op voorwaarde dat hij een diagnosedocument van het Juridisch Loket kan overleggen waarmee hij wordt doorverwezen naar een advocaat.

Inkomen en vermogen

Boven een bepaald inkomen komt de aanvrager niet in aanmerking voor een toevoeging. Wat betreft het vermogen geldt dat een rechtzoekende geen recht heeft op gesubsidieerde rechtsbijstand of mediation als het vermogen, zoals spaargeld of een tweede huis in box 3 in 2018 (het peiljaar) hoger is dan het zogenoemde heffingvrije vermogen. Bekijk de maximale hoogte van het inkomen en vermogen.

Medisch haalbaarheidsonderzoek

Ook voert de Raad, namens de minister van Justitie en Veiligheid, de subsidieregeling medisch haalbaarheidsonderzoek uit, evenals de voorfinanciering voor deskundigenberichten in letselschadezaken. Deze regelingen zijn bedoeld om te voorkomen dat rechtzoekenden met letselschade om financiële redenen geen beroep op rechtshulp kunnen doen en daarmee noodgedwongen moeten afzien van een claim.

Bij een letselschadezaak kan een medische deskundige onderzoeken hoeveel schade er precies is. Dit noemen we het deskundigenbericht. Denk hierbij aan zaken als bedrijfsongevallen of geschillen rond medisch handelen. In mindere mate gaat het om een geschil onrechtmatige daad, een verzekeringsgeschil of een geschil politie-optreden.

De voorziening deskundigenbericht bestaat enerzijds uit het bekostigen van een medisch haalbaarheidsonderzoek (mho). Dit is een quick scan-faciliteit, waarmee in korte tijd meer duidelijkheid wordt verkregen over de haalbaarheid van een letselschadezaak, vooral in zaken waarin onduidelijkheid bestaat over de causaliteit. Op grond van deze voorziening kunnen rechtzoekenden die onder de Wrb vallen, voor een bedrag van € 200, vermeerderd met de verschuldigde omzetbelasting, een mho laten uitvoeren.

Anderzijds bestaat er een voorschotregeling om de kosten van de benodigde deskundigenberichten te kunnen voldoen. Hiervoor kan maximaal € 3.000 worden geleend. Indien de procedure ten gunste van de eisende partij uitvalt, kan de lening worden afgelost met behulp van een schadevergoeding.

Bezwaar en (hoger) beroep

Bezwaar

Tegen een besluit van de Raad kan bezwaar worden gemaakt. Als de Raad het bezwaar ongegrond verklaart, kan daartegen beroep worden ingesteld bij de rechtbank.

Bezwaar

Tegen een besluit van de Raad kan bezwaar worden gemaakt. Meestal richt het bezwaarschrift zich tegen de motivering van de beslissing die volgt op de aanvraag van een toevoeging of de vaststelling van een vergoeding, een toepassing van het inhoudelijke beleid of tegen de wijze waarop de aanvraag of het verzoek door de Raad is afgehandeld.

(Hoger) beroep

Als het bezwaar door de Raad ongegrond wordt verklaard, kan daartegen beroep worden ingesteld bij de rechtbank. Als de rechtbank uitspraak heeft gedaan, is het mogelijk om daartegen hoger beroep in te stellen bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Klachten

Een rechtzoekende heeft het recht een klacht in te dienen over de wijze waarop de Raad of een medewerker van de Raad zich jegens hem of een ander heeft gedragen (art. 9:1 Awb). Hij kan zich hierbij laten bijstaan of zich laten vertegenwoordigen door een gemachtigde (art. 2:1 Awb).

Wel tegen gedraging

Het onderwerp van de klacht is de wijze waarop de Raad zich in een bepaalde aangelegenheid jegens de klager of een ander heeft gedragen. Zo'n gedraging kan inhouden het verrichten van feitelijke handelingen, dan wel het nalaten daarvan, door de Raad of door een persoon werkzaam bij de Raad.

Niet tegen beleid

Op grond van de Awb (Algemene wet bestuursrecht) kan geen klacht worden ingediend over het beleid of de beleidsuitvoering in het algemeen van de Raad.