‘Het beste argument om te kiezen voor de sociaal advocatuur? Je haalt nergens zo’n voldoening uit als je eigen talenten inzetten ter verbetering van onze maatschappij’

^{Tekst: Marianne Lamers}

Toch jammer dat dit interview ook over haar moet gaan. Want kom op, over wie gaat het nou? Veel liever vertelt Ine Avontuur over de tientallen vrouwen die in Nederland ieder jaar door hun (ex-)partner worden vermoord, vaak op brute wijze. Dat Nederland in de top 3 staat van Europese landen als het gaat over femicide, nog boven landen met een nog veel sterker geldende machocultuur als Spanje en Italië. Dat Nederland bijna niks heeft gedaan met de implementatie van het verdrag van Istanboel, waardoor we onze vrouwen en kinderen slechter beschermen dan veel andere Europese landen. Dat bij het bepalen van het ouderlijk gezag en de omgangsregeling voor kinderen partnergeweld nauwelijks een rol speelt. In sneltreinvaart raast Avontuur langs het ongekende verdriet van de nabestaanden, het brute geweld, de schrijnende kindermishandeling en de diepe angst bij de vrouwen en kinderen die ze bijstaat: dáár gaat het om. Hún verhalen moeten worden verteld. Zij is hun stem.

Zwartboek

Al een jaar of tien buigt Avontuur zich als familierechtadvocaat over complexe echtscheidingen waarbij partnergeweld plaatsvindt. Sinds vijf jaar staat ze ook op de barricaden, vertelt ze in haar eenvoudige kantoor in Oosterhout. Omdat mensen maar niet wilden horen dat het verschrikkelijk mis is in het familierecht, dat slachtoffers van huiselijk geweld, meestal vrouwen, worden behandeld als daders. Ze rammelde aan de poorten bij de Orde van Advocaten, bij de vFAS, de specialisatievereniging voor familierecht, ze begon met haar ‘LinkedIn-activisme’ en zocht de media op.

Sinds 2023 lijkt het tij langzaam te keren. Een aantal gebeurtenissen zorgen ervoor dat de aandacht voor het onderwerp in een stroomversnelling komt. Ten eerste was daar de publicatie van haar ‘Zwartboek huiselijk geweld 2023’ waarin ze inzoomt op alle 51 rechterlijke uitspraken in zaken uit 2023 waarbij sprake was van dodelijk huiselijk geweld. In het document worden 33 dodelijke of bijna dodelijke aanvallen van mannen op vrouwen beschreven en 5 dodelijke of bijna dodelijke aanvallen van vrouwen op mannen. 23 vrouwen overleden, tegenover 1 man.

#StopFemicide

Een andere gebeurtenis was het nieuws over een man in Zwijndrecht die op 21 januari zijn ex-vriendin en haar moeder onder vuur nam. Moeder overleed, de ex-vriendin raakte voor een groot deel verlamd. Als voormalig minister van VWS Ernst Kuipers, portefeuillehouder op dit onderwerp, wordt bevraagd over femicide, geeft hij toe niet te weten wat de term inhoudt: “Nee, help me heel even.” Media duiken er bovenop, nabestaanden zijn geschokt en ineens staat het onderwerp volop in de aandacht. Avontuur vond Kuipers’ reactie schokkend, maar was tegelijkertijd ontzettend blij met zijn uitspraak: “Eerlijk gezegd was dit een cadeautje. Deze blunder droeg eraan bij dat femicide op de agenda kwam te staan.”

Ook de steeds groter wordende groep nabestaanden die het podium zoekt om hun verhalen te vertellen, zetten druk op de ketel. De landelijke campagne onder de motto’s #StopFemicide en #NietEénMeer deed eveneens een duit in het zakje: vanuit het Landelijk Netwerk Veilig Thuis en organisaties vrouwenopvang werd de minister opgeroepen om een gezamenlijke aanpak van femicide te starten. Langzaam krijgt ze vaste voet aan de grond. Recent heeft ze, op uitnodiging van het opleidingsinstituut van de rechterlijke macht, tijdens een congres over femicide het publiek toegesproken over huiselijk geweld in het familierecht en eind vorig jaar was ze in Straatsburg bij de oprichtingsbijeenkomst van een internationaal kennisnetwerk van de Raad van Europa met als thema Geweld tegen vrouwen.

Vaak wordt onderschat hoe complex de zaken zijn in de sociaal advocatuur, dat zou studenten niet af moeten schrikken. Mijn hoop is gericht op de volgende generatie vrouwen: ik geloof dat zij het stokje kunnen overpakken.

Gendersensitief

’Positieve ontwikkelingen’ noemt Avontuur ze, maar dat rammelen aan de poorten is nog steeds hard nodig: “Hoewel huiselijk geweld langzaamaan meer aandacht krijgt binnen het familierecht, wordt het ook nog vaak genegeerd. Er wordt nog te vaak gezegd dat het gaat om ‘strijd tussen de ouders’. Maar het geweld komt vaak van één kant.” Het familierecht in Nederland gaat ervan uit dat mannen en vrouwen gelijk zijn, maar de realiteit is anders, zegt Avontuur: “Er is een ‘genderneutraal beleid’ geformuleerd, omdat die vrouwenemancipatie nu wel voltooid zou zijn. Maar dat is het niet. We hebben een gendersensitief beleid nodig, precies zoals het verdrag van Istanboel ook vereist. Want als vrouwen veel vaker en veel ernstiger slachtoffer zijn, dan doet gender er dus toe, of je dat nou leuk vindt of niet. Vrouwen worden veel vaker dan mannen vermoord door hun partner, en zijn veel vaker het slachtoffer van ernstige delicten zoals stalking.”

Iedere week moet ze twintig tot dertig wanhopige vrouwen nee verkopen: “Als ik je vertel dat er in heel Nederland zo’n vijftien tot twintig advocaten mee bezig zijn en ongeveer twintig procent van de scheidingen een complexe scheiding is, dan snap je dat er enorme tekorten zijn. Ik schat dat 95% van de slachtoffers geen advocaat kan vinden die genoeg kennis van zaken heeft.” Ze vertelt dat ze sinds augustus geen zaken meer heeft aangenomen, vanwege de grote hoeveelheid werk die de zaken kosten: ”Ze zijn veel bewerkelijker en genereren veel meer extra procedures. Ik kom nog steeds om in het werk.”

Blinde vlekken

Ze verbaast zich over de opmerkingen die soms door rechters worden gemaakt tegen slachtoffers: “’Het lukt de ouders al heel lang niet om een kop koffie met elkaar te drinken’ of ‘je moet het verleden maar achter je laten en naar de toekomst kijken’. Dan denk ik: hoe kan je nou verwachten dat deze mensen ooit een kop koffie met elkaar zullen drinken? Dat gaat richting victim blaming, bagatelliseren van wat er speelt.”

Aan goede bedoelingen geen gebrek, aan blinde vlekken des te meer, betoogt Avontuur: “Je kan het beste voor hebben met vrouwen en kinderen, maar met zijn allen toch een systeem hebben dat disfunctioneel en gevaarlijk is waarbij we geen oog hebben voor onze eigen vooroordelen. Kijk maar naar de toeslagenaffaire: meer dan 80% van de slachtoffers waren vrouwen, en dan vaak ook nog vrouwen van kleur uit bepaalde postcode gebieden. Seksisme, racisme, discriminatie: het speelt allemaal een rol. Dat zou ook een belangrijk onderdeel moeten zijn van alle rechtenopleidingen, iets dat je in andere landen wel ziet. Nederland klopt zich vaak op de borst dat we het zo goed doen, maar in andere landen zoals Australië of het Verenigd Koninkrijk doen ze het veel beter.”

Rocket science

Ze vindt het opmerkelijk dat het belang van contact met beide ouders in Nederland vaak voorbijgaat aan de veiligheid van moeders en kinderen: “In ons rechtssysteem is contact met beide ouders altijd goed. Dus die weekendregeling die komt er, omdat het moet en het zal. Ook als er wordt geïntimideerd en gedreigd rond overdrachtsmomenten, soms zelfs geslagen. Wat ik ook veel zie: een cliënt die moet instemmen met onbegeleid contact tussen kind en vader. En diezelfde cliënt heeft aantoonbare fracturen die zijn toegebracht door haar ex, die ook al eerder al is veroordeeld voor partnermishandeling.”

Ze zucht en zegt: “Kijk, dat familierecht, dat is lang niet allemaal rocket science. Ik denk vaak dat je met gezond verstand al een stuk verder komt. We moeten af van de protocollen die afdwingen dat een kind per se contact moet hebben met beide ouders, en dat dat altijd beter is dan geen contact, zelfs als zo'n ouder niet goed voor een kind zorgt. Je hoort mij ook niet zeggen dat er helemaal geen contact zou moeten zijn, maar ik vind wel dat er meer aandacht voor zou moeten zijn.”
Sommige collega’s vinden het gek dat ze haar cliënten na afloop van een zaak wel eens een knuffel geeft: “Voor sommigen is een stukje nabijheid erg belangrijk. Ik weet hoe ze daar naast mij zitten en wat het met hen doet. Als je slachtoffer bent geweest van huiselijk geweld en je bent nog onder medische behandeling, omdat je ernstige bekkenbodemklachten hebt van al het seksuele geweld. En je zit daar op een paar meter afstand van iemand die je dat allemaal heeft aangedaan, en dan gaat het over je kinderen. Zo'n zitting alleen al is voor hen gewoon overleven.”

Mindset

Op de universiteit in Tilburg waar ze als jonge student koos voor sociaal recht, ging ze naast haar studie aan het werk bij de rechtswinkel in Tilburg. Avontuur en haar collega’s waren er actief op het gebied van huurrecht, arbeidsrecht en sociale zekerheid. Er zaten veel rechtenstudenten toen. Samen deden we loonvorderingsacties bij fabrieken en gingen we achter beruchte pandjesbazen aan.”

Dat ‘haar’ universiteit sinds kort een Extended Master Sociale Advocatuur aanbiedt, juicht ze toe, al is het met een kleine kanttekening: “Het wil niet zeggen dat als je zo'n master doet, je direct helemaal klaar bent voor de sociale advocatuur. Het kan wel helpen bij een stukje mindset.” Vaak wordt onderschat hoe complex de zaken zijn in de sociaal advocatuur, vindt Avontuur: “Het is zeer specialistisch. Het gaat om heel moeilijke juridische materie. Bovendien zit er vaak ook nog een grote sociale component bij waar je ook mee uit de voeten moet kunnen. Vaak hebben mensen meerdere problemen dus moet je weten wat er nog meer aan hulpaanbod is.”

Voldoening

Die materie zou studenten niet af moeten schrikken, vindt Avontuur. Ze wijst op haar lange grijze haar: “Kijk maar: we worden al grijs. Ik zie een grote leegloop van mensen die net als ik wat ouder worden en ermee stoppen. Er zijn dus meer jonge sociaal advocaten nodig, want er is nog een heleboel te doen.” Haar hoop is gericht op de volgende generatie vrouwen: “Onder mijn volgers op LinkedIn zie ik veel jonge vrouwen: ik geloof dat zij het stokje kunnen overpakken. Vorige week kwam er na een bijeenkomst een jonge vrouw naar me toe die vertelde dat ze bezig is met familie- en jeugdrecht en dat ze mijn dingen vaak leest. Dat vind ik heel bemoedigend. Juist deze thema’s leven bij deze groep heel erg.” Het beste argument om te kiezen voor de sociaal advocatuur? Avontuur aarzelt geen moment en zegt: “Dat je nergens zo'n voldoening uithaalt als je eigen talenten inzetten ter verbetering van onze maatschappij.”

_{Tekst: Marianne Lamers}