‘Iedereen heeft het recht om zo goed mogelijk verdedigd te worden’

^{Tekst: Marianne Lamers}

Hij kwam er mee aan alle talkshowtafels. In een filmpje van Nieuwsuur van 2019 zie je hoe advocaat André Seebregts zich een weg baant door een dichtbevolkt Koerdisch tentenkamp in het noorden van Syrië. In de zinderende hitte manoeuvreert Seebregts tussen wapperende witte tenten, vrouwen in donkere nikabs en boerka’s, en kinderen met baby’s op de arm, hier en daar een scheerlijn ontwijkend.

Haatmail

Hij is er voor de twintig Nederlandse IS-vrouwen en hun veertig kinderen die hij bijstaat en die hij terug wil halen naar Nederland. "Gaan we niet doen" zegt de Nederlandse overheid: "Te gevaarlijk". Nee hoor, is de boodschap van Seebregts’ actie: kijk maar, ik ben hier toch? In het filmpje zegt hij: “Voor zover er risico's zijn, zijn die te beheersen. Dat moet echt niet in de weg staan van het ophalen van deze vrouwen en kinderen."

Zijn statement leverde hem een ware tsunami aan haatmail op van boze Nederlanders die niets van Seebregts' inspanningen begrepen, maar het lukte hem: anno 2025 zijn veertig kinderen dankzij Seebregts weer veilig in Nederland, en twintig vrouwen. “Iedereen die het wilde, is terug kunnen komen. Ik ben nu alleen nog bezig met het terughalen van een Surinaams jongetje.”

Onschuldig

Het is het mooiste dat hij in zijn carrière tot nu toe heeft gedaan, vertelt Seebregts in zijn kantoor van KLS Strafrechtadvocaten in Rotterdam: “Als wij er niet waren geweest, zouden al die kinderen daar nu nog zitten, onder verschrikkelijke omstandigheden. Het feit dat die kinderen helemaal niets hebben misdaan, anders dan dat ze door hun moeder daar mee naartoe zijn genomen, en dat ze daardoor het risico lopen hun hele leven daar te moeten doorbrengen, dat vond en vind ik onverdraaglijk.”

De bezoeker neemt in zijn kantoor plaats naast een levensgrote gorilla met een klein wit befje. Grapje van zijn vrouw, lacht Seebregts. Toegegeven, een beetje gorilla is hij soms wel, in de rechtszaal althans. Door de jaren heen heeft hij een dikke huid ontwikkeld, vertelt hij, door de heftigheid van de zaken die hij aanneemt, maar meer nog door de maatschappelijke tegenwind die hij krijgt: “Je kunt je voorstellen dat een aantal dingen die we doen best controversieel zijn.”

De meest interessante zaken zijn altijd op toevoegingsbasis. Ik ontmoet mensen die ik normaal niet zou ontmoeten. Ik lees dingen die ik anders nooit zou lezen. Ik kom in een wereld waar je normaal gezien geen weet van hebt.

Poten in de modder

Daar zitten ‘behoorlijk wat oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid’ bij, vertelt Seebregts. “De internationale tribunalen doen alleen de grootste spelers. Wij doen de iets kleinere spelers, die nationaal worden berecht.” Een kleine greep: een Afghaanse man die werd verdacht van het uitmoorden van een heel dorp in zijn geboorteland, een Syriër die terechtstond voor marteling, seksueel geweld en foltering van Syrische burgers, en recenter, de verdediging van een Nederlandse IS-vrouw die wordt verdacht van het gebruiken van twee Jezidi-vrouwen als slaaf, de eerste slavernijzaak ooit in Nederland. Ook was hij op verzoek van een mensenrechtenorganisatie als internationaal waarnemer aanwezig bij verschillende processen in Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten. Zijn leven voelt soms als een spannende avonturenfilm, al heeft dat ook zijn nadelen: “In sommige landen moet ik nu uitkijken dat ik niet word vastgezet vanwege mijn werk als internationaal waarnemer.”

Naast Seebregts’ bureau zien we een wandvullende zwartwit foto van een lachende man die een giechelende peuter door de lucht zwiert: het blijkt Seebregts’ vrouw te zijn op 3-jarige leeftijd, samen met haar oom. De persoonlijke aankleding van zijn kantoor is deels een bewuste keus geweest: “Zo kunnen cliënten zien dat ik ook maar gewoon een mens ben.” Die combi, van dat persoonlijke en op hoog niveau werk afleveren, dat is nou precies het aardige van zijn vak, vertelt hij: “Het is semi-intellectueel werk, maar ook met je poten in de modder. Het gaat er hier allemaal wat ruwer aan toe dan bij een bank. Ik kan niet arrogant of uit de hoogte zijn: gewone nuchterheid is ontzettend belangrijk. Je moet toch een vertrouwensband met de cliënt opbouwen.”

Tramschutter

Dat is iets anders dan het met cliënten eens zijn, benadrukt Seebregts, iets waar hij in de vijandige mailtjes die hij krijgt nog wel eens van wordt beschuldigd: “Ik kan 100% achter iemand staan, maar niet achter zijn denkbeelden. Ik ben niet je vriend, ik ben je advocaat. Ik zeg regelmatig tegen een cliënt: ‘Wij gaan het niet eens worden, maar dat hoeft ook niet. Ik kom op voor jouw belangen’.”

Het was nota bene de ‘tramschutter’ die hem de kans gaf dat beter uit te leggen aan het grote publiek. De man die in 2019 het vuur opende in een tram in Utrecht en daarbij vier dodelijke slachtoffers maakte, wilde niet bijgestaan worden door een advocaat. Omdat de rechter de man niet in staat achtte zijn eigen belangen te behartigen, wees de rechter op basis van een zelden gebruikt wetsartikel een advocaat aan om die taak op zich te nemen. Dat werd Seebregts: “Een uitzonderlijke situatie. De cliënt wilde pertinent niet hebben dat ik hem bijstond.” Seebregts aarzelde echter geen moment toen hij werd gevraagd om op te treden als zijn advocaat: “Iedereen heeft het recht om zo goed mogelijk verdedigd te worden, ook als al vaststaat dat hij het heeft gedaan. Zo staat het in de Grondwet.”

Trots

Een golf aan boze berichten stroomde wederom zijn inbox binnen, vertelt Seebregts: “Dat varieerde van ‘NSB'er’ tot ‘geldwolf’ en nog erger, iets dat we geregeld binnen zien komen hier. Just another Tuesday zullen we maar zeggen.” De vijandige houding van het grote publiek draaide bij toen Seebregts in de rechtszaal werd bespuugd door zijn cliënt: “Er kwam ineens waardering in plaats van afkeuring. Veel mensen hadden zoiets van: oh wacht eventjes, die twee zijn toch niet zo heel nauw met elkaar verbonden. Die advocaat staat niet achter het strafbare feit dat zijn cliënt heeft gepleegd, maar hij doet dit, omdat het moet gebeuren.” Hij heeft geen moment overwogen om zijn verdediging neer te leggen, vertelt Seebregts: “Dat spugen maakte echt helemaal niet uit: dat hoorde bij zijn hele houding.” Sterker nog, het heeft ook wel ‘iets ontzettends moois’, benadrukt hij: “Wij hebben het in Nederland zo geregeld dat ook deze man een goede verdediging krijgt, een advocaat die zijn stinkende best doet om zijn cliënt te verdedigen en die wordt betaald door de staat. Dat is iets waar we heel trots op mogen zijn.”

Zonder het bestaan van sociaal advocaten zouden veel van mijn cliënten ten onrechte zijn veroordeeld. Als wij er niet waren geweest, zouden veertig kinderen die niks misdaan hebben, hun leven hebben moeten doorbrengen in een Koerdisch kamp.

Het is overigens niet zo dat zijn kantoor geen grenzen trekt bij grensoverschrijdend gedrag: “Gisteren heeft een cliënt zich heel onaangenaam uitgelaten naar een secretaresse van ons. Hij had niet zomaar een grote mond, maar vloog echt uit de bocht met zijn taalgebruik. Die hebben we meteen ontslagen: zoek maar een andere advocaat, want dit gaat niet meer werken. Er is wel een grens.”

Ultieme kracht

Hij staat vaker mensen bij die in eerste instantie niet verdedigd willen worden, maar volgens de Nederlandse overheid wel recht hebben op verdediging. Zo ook de ‘radicale soevereinen’, een groep mensen die de Nederlandse overheid omver wilde werpen en van terrorisme wordt beschuldigd. “Dit zijn mensen die de Nederlandse staat en daarmee ook ons rechtssysteem afwijzen, maar toch verdedigd worden door advocaten die zich drie slagen in de rondte werken om hen bij te staan.”

Het getuigt van ‘grote schoonheid’ dat juist ook mensen die de democratische rechtsstaat afwijzen, verdedigd worden, betoogt Seebregts: “Dat geeft aan hoe ontzettend sterk onze rechtsstaat is. Daaruit blijkt de ultieme kracht.” ‘Dag in, dag uit’ ziet hij het schrijnende verschil met andere landen in de dossiers die hij behandelt: “Mensen worden vastgezet zonder dat ze iets hebben misdaan. Het zijn verloren levens, volstrekt onacceptabel. Als ik in Syrië iets zeg wat anti-IS is, word ik onthoofd. In Nederland krijgen teruggekeerde IS-strijders een eerlijk proces waarin alle feiten en zienswijzen naar voren komen en worden ze bijgestaan door een goede advocaat.”

Op een kier

Iedereen verdient een eerlijk proces, vindt Seebregts. Dus ook mensen die een bepaald regime steunen, die alle schijn tegen zich hebben of waarvan al duidelijk is dat ze de dader zijn: “Als je alleen de medestanders van de algemeen geaccepteerde ideeën zou verdedigen, dan raakt de minderheid ondergesneeuwd. Hun rechten worden dan niet in acht genomen. Het is heel belangrijk dat de belangen van de minderheid worden beschermd tegen de belangen van de meerderheid. Ook om te voorkomen dat mensen ten onrechte vast komen te zitten. Juist nu, in een wereld waar regeringen steeds minder waarde hechten aan de rechtstaat, is het heel belangrijk dat rechtsstatelijke instituties blijven staan.”

In die democratische rechtstaat is het bestaan van sociaal advocaten noodzakelijk: “Ik hoor mensen ook wel eens zeggen: ‘Er is toch een rechter die let op de belangen van de verdachte?’ Zo werkt het niet. Juist dat perspectief van die advocaat is zo belangrijk. Wij kijken met een andere bril, letten op andere dingen. Een kantoorgenoot van mij heeft het wel eens vergeleken met het kleine beetje licht dat je ziet als een deur op een kier staat.  Het is dan aan ons advocaten om die deur helemaal open te trekken om te laten zien wat er aan de hand is.”

Interessant

Negen van de tien zaken die hij aanneemt, zijn op basis van gesubsidieerde rechtsbijstand: “Onze zaken zijn vaak heel groot; er gaan zo honderden uren in zitten. Bijna niemand kan dat betalen, en al helemaal niet de minder gefortuneerde, sociaal zwakkere doelgroep die wij bijstaan.” Hij is niet van plan om zijn aandeel betaalde zaken uit te breiden, ook al zou dat wat meer geld opleveren: “De meest interessante zaken zijn altijd op toevoegingsbasis. Ik ontmoet mensen die ik normaal niet zou ontmoeten. Ik lees dingen die ik anders nooit zou lezen. Ik kom in een wereld waar je normaal gezien geen weet van hebt.” Zonder het bestaan van sociaal advocaten zouden veel van zijn cliënten ten onrechte zijn veroordeeld, weet Seebregts: “En dan zouden veertig kinderen die niks misdaan hebben, hun leven hebben moeten doorbrengen in een Koerdisch kamp.”

_{Tekst: Marianne Lamers}