Meer werken vanuit het perspectief van de rechtzoekende
De huidige wet- en regelgeving gaat er vanuit dat er alleen gesubsidieerde rechtsbijstand nodig is als een zaak feitelijk of juridische complex is. Toch is dit volgens de adviescommissie Zelfredzaamheid Rechtshulp en Rechtsbijstand niet allesbepalend voor de noodzakelijke inzet van een advocaat. Iedereen kan in een situatie terechtkomen waarin het doenvermogen is verminderd. De adviescommissie adviseert om aandacht te hebben voor de context- en persoonsgebonden factoren, zodat meer maatwerk mogelijk wordt. Uit de signalen van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) bleek dat er onvolkomenheden bestaan in wet- en regelgeving en/of de mogelijkheden tot het verlenen van rechtshulp en (gefinancierde) rechtsbijstand in zaken waar zelfredzaamheid van burgers wordt verondersteld, maar dit tot problemen voor burgers leidt. De Nederlandse orde van advocaten (NOvA), het Juridisch Loket en de Raad voor Rechtsbijstand (Raad), de opdrachtgevers, onderschrijven de conclusies uit het rapport van de adviescommissie. Gezamenlijk overhandigden zij vandaag het rapport en hun bestuurlijke reactie aan de minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind.
Het rapport maakt duidelijk dat mensen met (juridische) problemen deze niet altijd zelf kunnen oplossen en dan ondersteund moeten worden.
Het advies om meer te denken vanuit het perspectief van de rechtzoekende sluit naadloos aan bij de dagelijkse ervaringen van de NOvA, het Juridisch Loket en de Raad. “Door de regelgeving (Besluit rechtsbijstand- en toevoegcriteria en de Wet op de rechtsbijstand) meer op te stellen vanuit het perspectief van de rechtzoekende, waarbij ook gekeken wordt naar de persoonlijke omstandigheden en het persoonlijke belang kunnen wij meer maatwerk bieden. Dit geldt zowel in de eerste- als in de tweedelijn”, aldus de drie partijen. De adviescommissie adviseert om hiervoor het Besluit rechtsbijstand en toevoegcriteria (Brt) te wijzigen. Het Brt bepaalt dat voor een aantal doorgaans relatief eenvoudige zaken geen recht is op gesubsidieerde rechtsbijstand. Hierop moet de Raad gemakkelijker een uitzondering kunnen maken. Rechtsbijstand moet worden verleend als de zaak voor de burger feitelijk of juridisch complex is, zonder daaraan bijzondere voorwaarden te verbinden.
Meer mensgericht werken
De Raad voor Rechtsbijstand pakt op dit moment via het meer mensgericht werken zijn verantwoordelijkheid om binnen de huidige mogelijkheden de toegang tot rechtsbijstand alsnog te verschaffen. En situaties waar de uitvoering van wet- en regelgeving niet uitpakt zoals bedoeld, worden gesignaleerd. De Raad wil meer ruimte nemen in het gebruikmaken van zijn discretionaire bevoegdheid. En dit ook doorvertalen naar de werkinstructies. De Raad gaat Kenniswijzer aanpassen. Hiervoor heeft de commissie waardevolle adviezen gegeven, waar de Raad graag mee aan de slag gaat.
Structurele samenwerking
Verder past het advies om te blijven inzetten op samenwerking tussen partijen binnen de eerstelijn en tussen de eerste- en tweedelijn goed bij de gezamenlijke ambitie van genoemde partijen, om problemen van mensen vroegtijdig op te lossen en beter zicht te krijgen op elkaars dienstverlening.
Lerend stelsel
Handelingen die jaren geleden misschien nog vrij eenvoudig waren (een uitkering aanvragen), hoeven dat inmiddels niet meer te zijn. Dit vraagt om een lerend en meeverend stelsel van rechtsbijstand. Binnen het programma Stelselvernieuwing zetten we al stappen richting een lerend stelsel. Via de feedbackloop en signaleringen creëren we een stelsel van voortdurende monitoring van wet- en regelgeving en hoe dit in de praktijk uitpakt. Zo bouwen we aan een duurzaam responsief stelsel waarin mensen in de knel altijd geholpen worden. De adviezen van de adviescommissie benadrukken het nut en de urgentie hiervan.
Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz)
De adviescommissie adviseert de Ratz te verlengen, zolang de adviezen nog niet zijn doorgevoerd. De tijdelijke regeling voorziet mensen die rechtsbijstand nodig hebben maar niet krijgen vanwege vermeende zelfredzaamheid, onderschatting van (juridische) complexiteit, en/of ontbreken van een voorliggende voorziening, alsnog van rechtsbijstand. Deze regeling is van start gegaan op 1 juli 2021.
Adviescommissie Zelfredzaamheid Rechtshulp en Rechtsbijstand
De adviescommissie, onder leiding van prof. dr. mr. Ymre Schuurmans, hoogleraar staats- en bestuursrecht bij de Universiteit Leiden is ingesteld in opdracht van de NOvA, het Juridisch Loket en de Raad voor Rechtsbijstand om de tijdelijke Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (Ratz) te evalueren.
Meer informatie
- ‘Zelfredzaamheid in theorie en praktijk’, evaluatie regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (pdf, 902 kB)' (oktober 2023)
- Gezamenlijke reactie van de NOvA, het Juridisch Loket en de Raad voor Rechtsbijstand (pdf, 171 kB) (14 november 2023)
- Evaluatierapport regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid (pdf, 887 kB) (Kenniscentrum Raad voor Rechtsbijstand).